Τρίτη 24 Σεπτεμβρίου 2013

ΔΙΚΤΑΜΟΣ Ο ''ΕΡΩΝΤΑΣ'' ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ


   Γνωστό από τη Μινωική περίοδο, το Δικταμο προτάθηκε από τον Ιπποκράτη για την αντιμετώπιση διαταραχών του γαστρεντερικού συστήματος, τον συνιστούσε σε έμπλαστρο για τη χοληδόχο κύστη, τους πνεύμονες και τα πρηξίματα. Στον Μεσαίωνα οι Τραππιστές και οι Βενεδικτίνοι μοναχοί χρησιμοποιούσαν το δίκταμο για την παρασκευή λικέρ που έφερε το όνομά τους, όπως η τραππιστίνη και η βενεδικτίνη χρησιμοποιείται για των αρωματισμό των καλών λικέρ και βερμούτ όπως  το άρκεμπιζ, το κινζάνο καθώς και αυτών της ποτοποιίας Martini & Rossi στην Ιταλία η οποία εισάγει ετησίως αρκετούς τόνους από αποξηραμένο δίκταμο για να τον χρησιμοποιήσει ως βασικό συστατικό για τον αρωματισμό των προϊόντων της.

Ηταν το ιερό φυτό της της Άρτεμης Δίκτυννας. Τον χρησιμοποιούσαν στην παρασκευή θεραπευτικών αλοιφών και αρωματικών οίνων (Δικταμίτης οίνος). Το έλαιο που παρασκεύαζαν από το φυτό είχε τονωτικές και διεγερτικές ιδιότητες. Αιθέριο έλαιο δίκταμου μέσα σε ελαιόλαδο προσφερόταν στους θεούς, στους βασιλιάδες και ιερείς της Μινωικής Κρήτης, των Μυκηνών και της Πύλου από τον 15ο έως και τον 13οαιώνα π.Χ.

O Πλίνιος αναφέρεται σ` αυτό το φυτό: "Tο φυτόν καλούμενον δίκταμον εις ουδέν άλλο μέρος φύεται ειμη εν τη νήσω Kρήτη".

O Θεόφραστος στο έργο του "Περί Φυτών ιστορίες" γράφει: ``Tο δίκταμο είναι φυτό που βγαίνει μόνο στη Κρήτη....Σύμφωνα με το Θεόφραστο χρησιμοποιήθηκε άπειρες φορές την ώρα του τοκετού σαν κατάπλασμα χαμηλά στην κοιλιά για τη δυστοκία. Τον προφύλαγαν μάλιστα μέσα στο κενό των βλαστών του άρτηκα και του καλαμιού μην τυχόν και χάσει τις ιδιότητές του
Είναι σπάνιο, διότι ο τόπος που το παράγει είναι μικρός και οι κατσίκες το βόσκουν επειδή τους αρέσει.
Ο Δίκταμος ήταν γνωστός από την αρχαιότητα και οι αρχαίοι γιατροί του απέδιδαν πολλές θεραπευτικές ιδιότητες.

Ο Διοσκουρίδης θεράπευε τις πληγές των στρατιωτών σε περιόδους πολέμου.

Kατά την αρχαιότητα το άγαλμα της θεάς Aρτέμιδος, η οποία εκτός των άλλων ήταν και προστάτης των επιλόχων γυναικών, έφερε στο κεφάλι της στεφάνι από δίκταμο.
Eπίσης, κατά την αρχαιότητα θεωρούσαν το δίκταμο ικανό να απορρίπτει τα σιδερένια τόξα από τα πληγωμένα σώματα.
Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς αυτό έγινε γνωστό από τα αγριοκάτσικα της Kρήτης [τους Kρητικούς Aίγαγρους (Capra aegagrus)] τα οποία όταν πληγώνονταν και έμενε το βέλος στο σώμα τους, έτρωγαν δίκταμο και αυτό έπεφτε αμέσως.
O Aριστοτέλης στο έργο του "Περί των ζώων ιστορίαι" αναφέρει τα εξής: "Tας δε εν τη Kρήτη αίγας τας αγρίας όταν τοξευθώσι ζητείν το δίκταμνον δοκεί γαρ εκβλητικόν είναι των βελών". Κατά την αρχαιότητα θεωρούσαν το δίκταμο ικανό να απορρίπτει τα σιδερένια τόξα από τα πληγωμένα σώματα.
O Bιργίλιος στο 12ο βιβλίο της "Aινειάδας" του, διηγείται ότι όταν πληγώθηκε ο Aινείας από βέλος, η μητέρα του η Aφροδίτη πήγε και μάζεψε δίκταμο στο όρο Ίδη της Kρήτης "φυτόν ύπερ επιζητεί η άγρια αίξ, όταν το ταχύ βέλος του κυνηγού την πληγώση"
.

Η Αφροδίτη θεράπευσε με αυτόν τον Αινεία στον Τρωικό πόλεμο και επίσης τον χρησιμοποίει η
ίδια όταν αισθάνθηκε τους πόνους του τοκετού, πετάχτηκε στην Κρήτη, στο όρος Ίδη (Ψειλορίτης), μάζεψε φύλλα δικτάμου και τα χρησιμοποίησε κατάλληλα.


ΣΥΛΛΟΓΗ

Ο άγριος δίκταµος σε παλαιότερα χρόνια συλλεγόταν σε ολόκληρη την Κρήτη από χωρικούς για δική τους χρήση ή προκειµένου να το πουλήσουν. Οι συλλέκτες ήταν µεµονοµένοι ή σε οµάδες πηγαίνοντας σε διάφορες περιοχές του νησιού προκειµένου να εξασφαλίσουν άφθονο υλικό. Αναλογικά µε την ονοµασία του ∆ικτάµου σε κάθε περιοχή, τους συλλέκτες αυτούς τους ονόµαζαν Ερωντάδες, Αττιτανολόγους, Βοτανολόγους ή Μαζωχτάδες. Οι οµάδες (πατούλιες) αυτές χωρίς να έχουν ιδιαίτερες γνώσεις αναρριχητικής τεχνικής και µε πρωτόγονο εξοπλισµό (δένονταν με γερά σκοινιά, τα οποία λέγοντανγούμενες ) και κρέμονταν στους βράχους και μάζευαν ή ξερίζωναν ολόκληρο το φυτό χρησιμοποιώνταςμακρυά κοντάρια τα οποία έφεραν μεταλλική περόνη στην άκρη. Λόγω αυτής της επικινδυνότητας πήρε και το όνομα "έρωντας", γιατί πρέπει να 'χει κανείς το πάθος του έρωτα για ν' αποφασίσει να διακινδυνέψει τη ζωή του για να το μαζέψει. Τα απροσπέλαστα µέρη και τα θανατηφόρα ατυχήµατα που έγιναν κατά τη διάρκεια της συλλογής, ανάγκασαν τους Κρητικούς, ιδιαίτερα κοντά σε τοποθεσίες που βρίσκονταν οι φυσικοί πληθυσµοί, να ξεκινήσουν την συστηµατική καλλιέργεια το 1920-23.


ΜΟΥΣΙΚΗ

Ο δίκταμος έχει εμπνεύσει τους Κρητικούς καλλιτέχνες οι οποίοι τον έχουν τραγουδήσει πολλές φορές με την λύρα τους, καθώς ως φαίνεται η ιδιομορφία του η δυσκολία συλλογής, η ιδιότητες αλλά και η άγρια ομορφιά του στάθηκαν αφορμή για να γραφτούν αρκετές μαντινάδες όπως:

Δυο φυλαράκια δίκταμο βάνω του Ψηλορείτη
στο μπέτι μου για να γροικώ τη μυρωδιά σου Κρήτη

Ειν' η καρδιά μου δίκταμος σ' ενός γκρεμού τη μέση
κανείς να κόψει δε μπορεί όσο και να τ' αρέσει.

Φλισκούνι και χαμόμηλο αρυσμαρί και δυόσμο
βασιλικό και δίκταμο τον ήθελα τον κόσμο

Στση Δίχτης τη βουνοσειρά φυτρώνει ένα βοτάνι
από τα πιό καλύτερα που μόνο η Κρήτη βγάνει.




ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ


Ο δίκταμος είναι φυτό τονωτικό και διεγερτικό του πεπτικού συστήματος, σπασμολυτικό, στυπτικό, επουλωτικό, καταπραϋντικό των πόνων του στομαχιού και των εντέρων. Είναι ακόμη διουρητικό, χολαγωγικό, έμμηναγωγό, καταπολεμά τις αμοιβάδες, καταπραΰνει τον πονοκέφαλο και τον πονόδοντο .

 Ευεργετικό σε περιπτώσεις νευρικών διαταραχών, στο σκορβούτο, σε διαλείποντες πυρετούς. Το δίκταμο έχει αντισηπτική δράση, τονωτική και αντισπασμωδική. Χρησιμοποιείται για την επούλωση των τραυμάτων, ως καταπραϋντικό του πεπτικού συστήματος, καθώς και κατά της γρίπης και του κρυολογήματος. Δρα σπασμολυτικά και συμβάλει στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση των κυκλοφορικών και καρδιολογικών προβλημάτων, ανακουφίζει από πονοκεφάλους, και στομαχικές διαταραχές, πονόδοντους και αποστήματα. Ενεργεί επίσης, ως αντιδιαβητικό, εμμηναγωγό αλλά και ως αφροδισιακό( στην Κρήτη το αναφέρουν και ως «έρωντα»).

Αντιοξειδωτική δράση του δίκταμου

Μια από τις σημαντικότερες δράσεις που παρουσιάζει το φυτό και η οποία έχει μελετηθεί αρκετά είναι η αντιοξειδωτική του δράση. Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε [Lionis et al. 1998], χρησιμοποιήθηκαν υδατικά εκχυλίσματα από φυτά Origanum dictamnus τα οποία συλλέχθηκαν την περίοδο της άνοιξης (1gr σε 100ml). 
Στα πειράματα αυτά διαπιστώθηκε η αντιοξειδωτική δράση των παραπάνω δειγμάτων με δύο μεθόδους. Κατά την πρώτη μέθοδο, παρουσία των δειγμάτων μειώθηκε η αποδόμηση της δεοξυριβόζης κατά περίπου 50% μετά τη έκθεσή της σε υπεροξείδιο του υδρογόνου, σίδηρο και ασκορβικό οξύ. Στη δεύτερη μέθοδο, προσδιορίστηκαν τα προϊόντα υπεροξείδωσης των λιπών, όπου βρέθηκε ότι παρουσία των εκχυλισμάτων του φυτού, μειώθηκαν σημαντικά τα ποσοστά τους. Σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης, τα αποτελέσματα αυτά πιθανότατα οφείλονται στην ύπαρξη των πολυφαινολών μέσα στα εκχυλίσματα του φυτού. Έχουν συζητηθεί διάφοροι μηχανισμοί για τη δράση των πολυφαινολών, όπως η επίδρασή τους στην LDL (χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη), που είναι παράγοντας πρόκλησης αθηρωματικών πλακών, η ένωση με τις ελεύθερες ρίζες που παράγονται από τους ενεργοποιημένους μεταβολίτες οξυγόνου, και η δέσμευση του σιδήρου που καταλύει τις οξειδωτικές αντιδράσεις. Τα παραπάνω δείχνουν, επομένως, ότι το συγκεκριμένο φυτό δρα ως αποτελεσματικό αντιοξειδωτικό στον ανθρώπινο οργανισμό και μειώνει τον κίνδυνο νοσημάτων που είναι απόρροια της επίδρασης των ενεργοποιημένων μεταβολιτών.

Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι τα υδατικά εκχυλίσματα του φυτού κατάφεραν να δεσμεύσουν με καλή απόδοση ρίζες υδροξυλίου που είχαν παραχθεί με διάφορους τρόπους [Moller et al. 1991].. . Πράγματι, πειραματικά διαπιστώθηκε ότι η αντιοξειδωτική δράση που παρουσίαζαν τα διάφορα εκχυλίσματα του φυτού, ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τα περιεχόμενα σε αυτά φαινολικά συστατικά. Επιπλέον, με αυτό τον τρόπο επιβεβαιώθηκε για άλλη μια φορά και ο σημαντικός ρόλος των φαινολικών συστατικών ως "καθαριστές-παγίδες" (scavengers) ελευθέρων ριζών.

Το γεγονός ότι με το πέρασμα του χρόνου οι διάφορες φυσικές αντιοξειδωτικές ουσίες κερδίζουν συνεχώς έδαφος στην πρόληψη καρδιαγγεικών νοσημάτων και διαφόρων ειδών καρκίνου, οδήγησε και άλλους επιστήμονες στο να ελέγξουν την αντιοξειδωτική δράση του φυτού [Couladis et al. 2003]
Η επιστημονική αυτή ομάδα χρησιμοποίησε υπέργεια τμήματα του φυτού, τα οποία τα συνέλεξε την άνοιξη και τα εκχύλισε με αιθανόλη. 
Με τη χρήση, λοιπόν, του αιθανολικού εκχυλίσματος του φυτού διαπιστώθηκε ότι αυτό παρουσίαζε αντιοξειδωτική δράση ίδια με αυτή της ουσίας που χρησιμοποιήθηκε ως θετικό δείγμα, δηλαδή της α-τοκοφερόλης.

Μια ομάδα ερευνητών διαπίστωσε ότι το κλάσμα των συστατικών, το οποίο εκχυλιζόταν από το δίκταμνο με τη βοήθεια εξανίου, είχε ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες, καθώς είχε αναφερθεί ότι ελάττωνε τη μεταλλαξιογόνο δράση ενός διατροφικού καρκινογόνου [Lagouri et al. 1996]. .

Αντιμικροβιακή δράση του δίκταμου

Πολλαπλές είναι οι μελέτες οι οποίες ασχολήθηκαν με τη διερεύνηση της αντιμικροβιακής δράσης του φυτού Origanum dictamnus.
Μία από αυτές [Sivropoulou et al. 1996], εξετάζει την επίδραση της παρουσίας του αιθερίου ελαίου του φυτού στην ανάπτυξη οκτώ διαφορετικών, Gram θετικών και αρνητικών, βακτηριακών κλώνων. Οι κλώνοι που χρησιμοποιήθηκαν για τα πειράματα ήταν δύο από τα βακτήρια Escherichia coli και Staphylococcus aureus και ένας από τα βακτήρια Pseudomonas aeruginosa, Salmonella typhimurium, Rhizobium leguminosar
um και Bacillus subtilis.

Από τους ίδιους ερευνητές [Economakis et al. 1999], πραγματοποιήθηκε παρόμοια μελέτη σε φυτά των οποίων το θρεπτικό υπόστρωμα είχε διαφορετική σύσταση. Πιο συγκεκριμένα, όλα τα συστατικά του υποστρώματος ήταν τα ίδια με αυτά της προηγούμενης μελέτης, εκτός του ότι υπήρχαν διαφορετικές συγκεντρώσεις αζώτου. Το υπόλοιπο πείραμα πραγματοποιήθηκε κατά παρόμοιο τρόπο και στη συνέχεια ελέγχθηκε η αντιμικροβιακή δράση του αιθερίου ελαίου των παραπάνω φυτών σε κλώνους των βακτηρίων Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus hominis, Escherichia coli και Pseudomonas aeruginosa. Τα αποτελέσματα έδειξαν μεγάλη αντιμικροβιακή δράση για όλους τους κλώνους με εξαίρεση αυτόν της Pseudomonas aeruginosa κατά πανομοιότυπο τρόπο με την προηγουμένως αναφερθείσα μελέτη.

Κάποιοι άλλοι επιστήμονες ασχολήθηκαν με την  αντιμυκητιασική δράση που μπορεί να έχει το αιθέριο έλαιο του δικτάμνου έναντι του μύκητα Penicillium digitatum [Daferera et al. 2000]. Το γεγονός αυτό οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η συνύπαρξη στο αιθέριο έλαιο του φυτού της θυμόλης και της καρβακρόλης έχει ως συνέπεια την εμφάνιση συνεργιστικού αποτελέσματος στην αναστολή της ανάπτυξης του μύκητα.



Το 2000 δημοσιεύτηκε μελέτη [Karanika et al. 2000], η οποία εξετάζει την επίδραση που έχει η παρουσία του αιθερίου ελαίου του φυτού στην ανάπυξη του ζυμομύκητα Yarrowia lipolytica. Στη μελέτη αυτή παρατηρήθηκε ότι προκαλούταν μεγάλη αναστολή της ανάπτυξης του ζυμομύκητα, η οποία όμως οφειλόταν στο γεγονός ότι τα υδατικά εκχυλίσματα του φυτού δημιουργούσαν ακατάλληλο περιβάλλον για τον ίδιο το ζυμομύκητα.

Τέλος, έχει βρεθεί από τους επιστήμονες [Vokou et al. 1993], ότι η χρήση του αιθερίου ελαίου του δικτάμνου μπορεί να χρησιμοποιηθεί μελλοντικά με αποτελεσματικό και ασφαλή τρόπο για να επιμηκύνει το χρόνο αποθήκευσης της
πατάτας, προστατεύοντάς την ταυτόχρονα από μικροβιακές μολύνσεις. Την άποψη αυτή τη στήριξαν σε πειράματα τα οποία έδειξαν ότι το αιθέριο έλαιο είχε ισχυρή αντιμικροβιακή ιδιότητα. Πιο συγκεκριμένα, διαπίστωσαν ότι αυτό εμφάνιζε μέγιστη δράση κατά των κλώνων του Erwinia carotovora, αλλά και άλλων βακτηρίων που απομονώθηκαν από την επιφάνεια της πατάτας.

Ενδείξεις, θεραπευτική χρήση, εθνοφαρμακολογία


Επουλωτικές και στυπτικές ιδιότητες και για το λόγο αυτό θεωρείται φάρμακο για το στομάχι, αλλά και για τα αποστήματα και τα σπυριά (σαν κατάπλασμα). Καταπραΰνει τους πόνους του στομάχου και των εντέρων. Για τους παραπάνω λόγους συστήνεται σε διαταραχές, κολικούς και φλεγμονές του
γαστρεντερικού συστήματος. 

Είναι ευστόμαχο και πολύ χωνευτικό.

Σε πονοκεφάλους και πονόδοντους, κάνει καλό όταν μασάει κανείς για πολλή ώρα φύλλα δικτάμνου. Καταπολεμά την κακοσμία του στόματος και βοηθάει στην αντιμετώπιση ουλίτιδων.

Το αφέψημά του είναι διουρητικό [Μπαζαίος 1986].

Ως εμμηναγωγό φημίζεται ότι βοηθάει σε περιπτώσεις αμηνόροιας, που προέρχεται από εξάντληση του οργανισμού (έλλειψη περιόδου).
Συνιστάται σε νευρικές διαταραχές, νευρικούς πονοκεφάλους και άλλα νοσήματα του νευρικού συστήματος, εξαιτίας των καταπραϋντικών ιδιοτήτων που εμφανίζει.

Για τις αντισηπτικές του ιδιότητες χρησιμοποιείται σε διαλείποντες πυρετούς, γρίπες και κρυολογήματα.

Η ρίζα του ως αλοιφή βρίσκει χρήση κατά της ισχυαλγίας, ενώ ο χυμός του καταναλώνεται μέσα σε κρασί για να θεραπεύσει τα δαγκώματα φιδιού.

Μερικοί συνιστούν τη χρήση του στο σκορβούτο.